PŁYTA O PODŚWIADOMOŚCI I ZAKAMARKACH PAMIĘCI - wywiad z Adamem Witkowskim

Adam Witkowski, Berlin 2015, foto: Ania Witkowska.

Adam Witkowski to między innymi War Zone, Radio Simulator, 0404, Samorządowcy, Tatrzańska 88, Nagrobki, Gówno, Langfurtka, Wolność, Adam Witkowski&Michał Miegoń, Radio Kailash, Andrzej Baphomet. W tym roku wydał solowy materiał pod swoim własnym nazwiskiem pt. Ra Ba Ba Ba.

KULTURA STAROCI: Wiele dzieciaków zafascynowanych muzyką nagrywało swoje próby i wydawały totalnie DIY kasety, jednak niewiele z tych dzieciaków chwali się później tymi próbami jako część swojej oficjalnej dyskografii. Mam tu na myśli rzecz War Zone, Terror inspirowane Scum Napalm Death. Na stronie piszesz, że w momencie nagrywania średnia wieku w grupie nie przekraczała 8 lat. Przecież w tym wieku mali ludzie przygotowują się na przyjęcie Pana Jezusa do serca, a nie słuchają takich okropnych rzeczy. Skąd miałeś samo Scum? Przypuszczam, że to nie było jedyne nagranie z tak brutalną muzyką z jakim miałeś wówczas styczność? Pamiętasz nagranie tego materiału?

ADAM WITKOWSKI: Oczywiście, że pamiętam. To był długi proces. Kasetę zagrywaliśmy wielokrotnie, bo była tylko jedna. To, co teraz na niej znalazłem, to pozostałość po przerwanym procesie twórczym z końca lat 80-tych. To wszystko mogło trwać rok, albo dłużej. Nie umiem tego oszacować.

Co do inspiracji, to myślę, że Scum nie było jakoś najistotniejsze. To, co my zrobiliśmy, nie ma kompletnie odniesienia formalnego do Napalm Death. Może momentami jest to jakaś karykatura metalu, zagrana na tapczanie i keyboardzie, ale podobieństwa jest niewiele. Wydaje mi się, że ten keyboard był resztą najważniejszą inspiracją. Pamiętam, że pojechałem z mamą na moją pierwszą, zachodnią wycieczkę zagraniczną do Wiednia i tam, na słynnym MexikoPlatz została mi ta zabawka kupiona. To była po prostu zabawka, nie żaden poważny instrument. Musiał to być rok 1987, było szaro i jakoś niewyraźnie, a taki kawałek plastikowego szajsu na baterie był na tyle atrakcyjny, że schodzili się do mnie koledzy z bloku. W ten sposób zaczęła się zabawa w War Zone. Ja akurat byłem najstarszy i komunia była już za mną. Za “kasę z komunii” kupiłem magnetofon. Był więc magnetofon, była czysta kaseta i był keyboard. Gitary zrobiliśmy z listewek, z podłogowych płytek PCV, etc. Mogliśmy więc nagrywać!

Nie pamiętam skąd się wziął ten Napalm Death? Leżał na półce razem z Jean Michael Jarrem. Miałem też kilka innych metalowych kaset, ale na początku nie było w tym jakiegoś świadomego wyboru tego gatunku. Chodziło głównie o to, że metal wydawał się jakoś tam ekstremalny. Przyznam jednak, że wówczas równie ekstremalny był dla mnie Helloween albo Manowar, co Napalm Death właśnie. Dopiero kilka lat później okazało się, że najfajniejsze rzeczy to Bathory, Celtic Frost, Hellhammer, Samael, cała grecka scena black na czele z Necromatią.

Nie zgodzę się jednak, że dzieci w tym wieku wyłącznie przygotowują się do sakramentów świętych. My na przykład w podobnym składzie, w którym nagrywaliśmy War Zone oddawaliśmy się jakimś bluźnierczym praktykom czczenia boga Hipcia w piwnicy. Kompletny odpał, jak teraz o tym pomyślę. Robiliśmy straszną transgresję w wieku 6, 7, 8, 9 lat. To w sumie bardzo ciekawe. Może będę musiał się w to kiedyś zagłębić. Zrobiłem niedawno reportaż foto z piwnicy, naszej “świątyni”.

Ściana w piwnicy - świątyni Hipcia, miejsca spotkań zespołu War Zone. Bydgoszcz 2014; foto: Adam Witkowski.

Zatem faktycznie ważne inicjacje muzyczne przeszedłeś w bardzo wczesnym wieku. Jednak twoja ostatnia płyta - a przy okazji pierwsza solowa wydana pod własnym nazwiskiem - dotyczy doświadczeń jeszcze wcześniejszych, niemal niemowlęcych. Jednocześnie z opisu płyty wynika, że jest to materiał bardzo osobisty, związany z odnalezieniem twojego ojca.

Tak, ten materiał ma bardzo wiele wątków osobistych. Dwa lata temu zmarła moja mama. Przy porządkowaniu rzeczy w jej mieszkaniu, znalazłem zdjęcie, na którym widać mnie w wieku około dwóch lat. Siedzę na nim i krzyczę zrozpaczony. Przede mną leży rababa (arabski instrument strunowy), która była pamiątką po moim ojcu. Uwielbiałem się nią bawić i bardzo dobrze te zabawy pamiętam. Pamiętam też dokładnie moment, w którym zrobiono to zdjęcie. Było to kilka chwil po tym jak z kolegą rozwaliliśmy coś w tej rababie. Wydaje mi się, że przedziurawiliśmy skórę, która tworzyła pudło rezonansowe instrumentu. Mostek wleciał do środka i rababa zamilkła. To była dla mnie prawdziwa tragedia. Ale najistotniejsze w tej historii jest odkrycie, że bez jakiś ćwiczeń i starań pamiętam obrazy i dźwięki z czasu, kiedy jeszcze nie potrafiłem chodzić. Gdyby nie to zdjęcie, to byłbym pewien, że zdarzenie to miało miejsce w podstawówce, bo wspomnienia są tak żywe.

Od kilku lat zaobserwowałem u siebie w graniu na gitarze, że czerpię z jakiegoś źródła, którego nie potrafiłem dokładnie zlokalizować. Ta fotografia pomogła mi je odnaleźć.

Krótko po śmierci mojej mamy odnalazł się mój ojciec, o którym przez całe dotychczasowe życie myślałem, że nie żyje. Postanowiłem więc go zaprosić do tej płyty o podświadomości i zakamarkach pamięci.

Fotografia z okładki płyty płyty Ra Ba Ba Ba; foto: Halina Witkowska.

Rozumiem, że są to rzeczy zbyt osobiste i zbyt poważne, aby dalej cię o nie wypytywać. Jednak jedna rzecz mnie nurtuje - czy zdania, które w niektórych utworach wypowiada Twój ojciec stanowią jakiś ukryty przekaz, który będzie poznany dla tych, którzy wydobędą spoza lołfajowej mgły słowa wypowiadane w obcym języku? I jeszcze - jak się twojemu ojcu spodobała Ra Ba Ba Ba?

Nie, to nie jest przekaz ukryty. To jest wiersz, który napisał mój tata. Poprosiłem, żeby nagrał swój głos do muzyki, którą mu wysłałem. Dałem mu kompletną dowolność i nie prosiłem nawet o to żeby mi to tłumaczył (chyba warto w tym miejscu wspomnieć, że on jest Kurdem mieszkającym w Iraku i porozumiewamy się przy pomocy języka angielskiego). Opowiedziałem mu jednak historię o rababie i on to jakoś zawarł w tym wierszu. Po kilku dniach odesłał mi pliki nagrane na telefon i przygotował dość nieprecyzyjną translację. Nie zamieściłem jednak tłumaczenia. Kiedy pierwszy raz słyszałem to nagranie, nie wiedziałem o czym jest. Myślę, że to ciekawa perspektywa. Ja jeszcze się z nim nigdy nie spotkałem, ani nawet nie rozmawiałem na żywo. Celowo nie chcę zaczynać naszej znajomości od Skype’a. Komunikujemy się ze sobą przy pomocy facebooka, ale używamy tylko tekstu. Kiedy więc pierwszy raz słuchałem nagrania jego głosu, które teraz znajduje się na płycie, to w ogóle po raz pierwszy słyszałem głos swego ojca.

Dzięki facebookowi widzę reakcję na te nagrania wśród jego znajomych. Raczej zachwyt tam panuje, ale oni ogólnie posługują się bardzo kwiecistym językiem i nie wiem jak ich reakcję oceniać. Myślę, że na pewno jest to dla nich też ciekawe towarzysko. Sześćdziesięcioletni pan nagrał płytę z synem, którego nigdy jeszcze nie widział.

Rozumiem zatem, że twoja pierwsza solowa płyta wydana pod własnym nazwiskiem nie byłaby taka sama gdyby nie ta cała historia? Albo też inaczej - czy gdyby nie ta historia czy płyta ta w ogóle by powstała?

Chciałem nagrać materiał na gitarze już od dawna. Zbierałem pliki, a kilka z nich znalazło się na tej płycie. Nagrania gromadziłem od paru lat, ale nie umiałem tego złożyć w spójną całość i szczęśliwe brakowało mi śmiałości by to wcześniej wydać. Wiesz, solo na gitarze, to dość specyficzna sprawa. U mnie budzi to skrajne skojarzenia - z jednej strony mamy Grzegorza Skawińskiego i jemu podobnych wymiataczy, a z drugiej wybitne rzeczy robione przez Rafaela Rogińskiego. Trudno jest wykroić jakąś przestrzeń dla siebie. Trzeba pewność, żeby się na to odważyć.

W zeszłym roku robiliśmy z Nagrobkami muzykę do spektaklu INTRO Teatru Dada von Bzdülöw. Tam, poza naszymi regularnymi piosenkami, potrzebne było trochę ambientowych klimatów. Wówczas pierwszy raz użyłem tych swoich solowych nagrań. W przedstawieniu sprawdziły się dobrze, ale wyjęte ze spektaklu nie robiły już takiego wrażenia. Czegoś brakowało i wówczas pomyślałem o głosie ojca, który by mógł to zlepić w spójną całość.

Chyba nie lubisz jak się twoją twórczość szufladkuje poza twoimi plecami. Na Gówno wszyscy wołali punk, a wyście mówili, że to rodeo punk - zresztą zauważyłem, że samego określenia punk w stosunku do własnej twórczości nie lubisz za bardzo.  Nagrobki to nekropolo, a "Ra Ba Ba Ba" określiłeś mianem fake folku - a moje pierwsze skojarzenia związane z twoją ostatnią płytą to dronowe bluesy w stylu Earth. Jak rozumiesz szufladkę fake folk?

W przypadku fake folku, to byłem przekonany, że to ja wpisuję się w jakiś istniejący gatunek muzyczny, który imituje nieokreśloną muzykę etniczną. Podobno jednak to termin wymyślony przez mnie, choć nie chce mi się to wierzyć. Fake folk wziął się z tego, że w nagraniach, które robiłem sobie na iPhonie, albo w graniu, które pojawiało się na koncertach Langfurtki i Wolności, zacząłem znajdować jakąś etniczną nutę, której nie umiałem inaczej nazwać niż folk. Tak jak mówiłem wcześniej - zacząłem też podejrzewać, że te dźwięki są pochodną mojego niemowlęcego rzępolenia na rababie. Skojarzenia z bluesem i folklorem wynikają również z tego, że używam otwartego stroju (najczęściej nawet “rozstroju”), a to zawsze daje lekko etniczny sznyt. Blues z delty, też używał strojów bardzo odmiennych od powszechnie uznawanego za normę EADGHE. Przecież jak sobie siadał taki facet na ganku z jakąś rozklekotaną gitarą, to się nie zastanawiał czy to jest E czy F. Stroił tak jak mu pasowało do głosu, albo tak jak mu na to instrument pozwalał.

Co do punka to nie lubię tego określenia, bo ja pamiętam jak wyglądał punk w latach osiemdziesiątych. Chodzi mi o takiego jabol punka, z którym czuję zerowe konotacje. To kwestia skojarzeń… komuś może punk kojarzyć się z The Ex i wówczas dla mnie jest to ok. Ale cały etos Jarocina i obszczanych glanów nie interesuje mnie ani tyci tyci. Podobnie nazwy gatunków - one są fajne tylko jako potencjalne źródło zabawy, przy ich wymyślaniu. 

Kadr z filmu Podróż na Hel czyli Gówno w pytaniach Make Life Harder; reż.: Adam Witkowski.

No właśnie słuchając Ra Ba Ba By mam wrażenie, że o ile “folk” odnosi się do jakiejś muzyki tworzonej blisko pierwotności, natury, to o tyle twój “fake folk” odnosi się do poszukiwań pierwocin twojej własnej świadomości muzycznej, poszukiwań pierwotności w sobie. 

Przyczepię się jeszcze do szufladki “fake folk” - mianowicie przypomniała mi się pewna niepochlebna opinia dotycząca Gówna, które współtworzyłeś. Otóż oprócz wielu ciepłych słów pojawiło się parę głosów, które bynajmniej nie pochodziły z rdzenia jabol-punkowo-hardcorowej ortodoksji, że Gówno jest fejkowe, nieudolnie artystowskie, za mało tkwiące w klasie robotniczej, a bardziej w akademii, że cały ten brud jest wystudiowany, a przez to nieszczery. Jednocześnie Ra Ba Ba Ba wydaje mi się być pozbawiona tej ironicznej swady, którą zdają się być naznaczone niektóre z twoich grup/projektów. Innymi słowy zdaje mi się, że muzyczna twórczość Adama Witkowskiego ma przyprawioną gębę twórczości, którą należy przyjmować z przymrużeniem oka.

Z jednej strony w ogóle się tym nie przejmuję, z drugiej byłbym nieszczerym artystą gdybym odmawiał sobie realizacji pomysłów, które przychodzą mi do głowy. Czyli z wszystkich stron mam to w nosie, co tam sobie ludzie myślą. Mam tyle różnych projektów, że nie mam czasu ich lustrować i sprawdzać czy to jest takie, czy siakie… Nie wierzę też w podziały na muzykę poważną i niepoważną. Nie stosuje więc takiego podziału we własnych pracach.

Gówna natomiast nie ma sensu analizować w kategoriach “muzyka”. Robiliśmy trochę co innego, a przy okazji powstała muzyka. Oczywiście były koncerty, które staraliśmy się grać najlepiej jak to było możliwe. Były płyty, ale równie ważne, a może nawet ważniejsze, było pisanie postów na facebooku, robienie filmów, klipów i koszulek. Brudnego brzmienia nie musieliśmy udawać. Po prostu mieliśmy wówczas zerową wiedzę o realizacji dźwięku i to samo tak wyszło. Pomiędzy nagrywaniem elektroniki, czym niektórzy z nas się wcześniej zajmowali, a nagrywaniem zespołu z perkusją i gitarami - jest kolosalna różnica technologiczna. Nagle okazało się, że to jest trudna sztuka i trzeba się tego jakoś nauczyć. Nie dopuszczaliśmy takiej opcji, że ktoś inny nas nagrywa, albo że najpierw się nauczymy, a potem nagramy. Chcieliśmy wszystko robić sami. To bardzo autentyczne i proste.

Jak najbardziej jestem w stanie uwierzyć, że robisz rzeczy, które nie są wyrachowane i wywodzą się z chęci działania, ale z drugiej ciężko jest mi Ciebie posądzać o brak refleksji i autorefleksji, nie mówiąc już o ironii i autoironii. Przykłady? Wolność opisywałeś jakoś grupę otwarcie pastiszową, duet z Michałem Miegoniem to rzecz także niezwykle świadoma. Nie sposób nie wspomnieć o moim ulubionym twoim projekcie jakim jest Andrzej Baphomet, który mam nadzieję nie jest jednorazowym projektem.

Wydaje mi się, że zarówno mój osobisty rozwój jak i wszelkie działania artystyczne polegają na kwestionowaniu. Przyjmując taką strategią łatwo wpaść dekadenckie przygnębienie. Ja natomiast wolę to załatwiać w pogodny sposób, który na zewnątrz może wyglądać jak kpienie z tej umownej i płynnej rzeczywistości. Czasami powstają z tego rzeczy, które innym wydają się dowcipem, choć z mojej perspektywy nim nie są, a czasami takie, w których ta autoironia nie jest czytelna dla wszystkich. Ta druga sytuacja ma chyba miejsce w przypadku Wolności, która może się wydawać takim poważnym zespołem z poważną nazwą. Ale my na początku potrzebowaliśmy impulsu autoironicznego, żeby się odważyć grać 40-minutowe solo. Teraz już jednak to nie jest nam potrzebne - po prostu gramy swoje. Odwrotnie rzecz ma się z Nagrobkami, które niektórzy uznają za zespół punkowo-kabaretowy. Cóż, jeśli ktoś myśli, że vanitas musi być zawsze czarno-brązowym obrazem z czaszką, to się moim zdaniem myli. Andrzeja Baphometa natomiast nie traktuję jako kawału, to są moje wyprawy w odmęty mojego ja i na pewno jeszcze coś wydam pod tym szyldem. Moim zdaniem to dość depresyjny materiał, a nie dowcipny. Mam sporo rzeczy nagranych na nową płytę Baphometa. One się mi jakoś same robią, ale miksowanie tego jest dla mnie męczące i stąd jeszcze się wstrzymuję z kolejną publikacją Andrzeja. Za to prace nad nową płytą Miegoń & Witkowski są już mocno zaawansowane. Michał siedzi nad miksami i wiemy, że płyta będzie się nazywała DWUJA.

Nagrobki na Open'er Festival, Gdynia 2016; foto: Herman.

Nawet nie miałem na myśli, że twoja postawa twórcza, przeze mnie znana przede wszystkim z działalności muzyczno-dźwiękowej jest równoznaczna ze śmieszkowaniem. Raczej wydaje mi się, że jeśli już to podejmujesz strategię Stańczyka - przez ironię w samo sedno jakiegoś problemu. Poza tym Stańczyk wydaje mi się figurą będącą w ścisłym związku z figurą romantyczną - jest niejednoznaczny, świadomy siebie i otoczenia, przez swoistą dwubiegunowość jest także w jakiś sposób bohaterem tragicznym.

I podobnie dwubiegunowe są Nagrobki, które oprócz otwarcie zabawowych numerów nosi ze sobą ładunek refleksji. Myślisz, że dokonuję w ten sposób jakiejś nadinterpretacji?

Myślę, że tak właśnie jest, ale na prawdę tego typu refleksja nie jest mi do niczego potrzebna w procesie twórczym. Raczej wydobywam rzeczy z podświadomości albo jakiegoś innego niebytu, dopiero potem dokonuję ich selekcji. Nie chcę projektować komunikatów i kodować ich w formę sztuki. Wolę przyglądać się rzeczom jakie wychodzą mi z trzewi i potem świadomie łączyć je z innymi, podobnie powstałymi fragmentami. W tym montażu używam już wiedzy, doświadczenia oraz świadomości właśnie.

Jest jeszcze jedna rzecz, która mnie bardzo ciekawi - stosunki między tobą a twoim wydawcą. Z tego co policzyłem Michał Turowski [WYWIAD Z MICHAŁEM BIEDOTĄ - O TU] wydał tuzin albo i więcej nagrań z twoim udziałem. Wychodzi na to, że bardzo ceni sobie wszystkie rzeczy, które wydajesz. Chyba nawet mieliście ostatnio okazję razem zagrać na jednej scenie.

Faktycznie jest spora reprezentacja moich nagrań w katalogu wytwórni Michała. On mi po prostu nie odmawia, więc współpracujemy dalej. Co kieruje Michałem, tego nie jestem w stanie powiedzieć. Mi na pewno jest dobrze w tej wytwórni, chyba się nieźle rozumiemy. Mam wrażenie, że mieszczę się z tymi wszystkim różnorakimi projektami w tym różnorakim katalogu.

Graliśmy wspólnie dosłownie wczoraj. Właśnie słucham sobie nagrań z tego koncertu i próbuje je zmiksować. Graliśmy w ramach cyklu To Nie Ta Melodia, w kwartecie łączącym dwóch muzyków z Gdańska i dwóch z Wrocławia. Oprócz Michał i mnie wystąpił również Maciej Bączyk i Marcin Dymiter.

Ok, ostatnia rzecz o jaką cię poproszę to jakbyś wymienił parę nagrań/albumów/wykonawców/piosenek które lubisz/szanujesz/miały na ciebie wpływ

Trudna decyzja. Wybiorę tą trzecią opcję odpowiedzi. Skoro już tyle osobistych rzeczy było, to po prostu spróbuję wybrać trzy rzeczy, które miały na mnie wpływ.

THE CURE - Just like Heaven

Gdyby nie ten kawałek, zagrany mi przez mojego kolegę na obozie wędrownym w 1991, to nie grałbym pewnie na gitarze. Wcześniej jedynym moim skojarzeniem z amatorskim graniem na tym instrumencie były piosenki Starego Dobrego Małżeństwa wykonywane przez dziewczyny w warkoczach i golfach. Okazało się, że można grać też inne rzeczy i po powrocie do domu zacząłem odkładać kasę na gitarę.

COIL - Musick to Play in Dark vol. 1, vol. 2

Od tych płyt zaczęła się moja przygoda z tym zespołem. Poza tym, że te nagrania bardzo mi się podobają, to Coil w ogóle jest dowodem na to, że można działać bardzo różnorodnie, nie powtarzać się i rozwijać się nieustannie. A do tego jeszcze można to wszystko zawrzeć w formie ładnej piosenki.

THE DOORS - L. A. Woman

Do Doorsów wracam co jakiś czas. Historia w sumie podobna jak z Coilem, Neilem Youngiem i innym wielkim artystami – ich płyty są coraz lepsze. Co do L.A. Woman to jest to płyta, której brzmienie uwielbiam. Mam wrażenie, że przez te niemal pięćdziesiąt lat nie zestarzało się ono ani trochę. Na wyobraźnię też zawsze działało mi, że oni to nagrali na salce prób.   

CZYTAJ RECENZJE:

NAGROBKI, Stan prac

ADAM WITKOWSKI & MICHAŁ MIEGOŃ, How not to play guitar and other instruments

WOLNOŚĆ, s/t